Các lệnh hạn chế xuất khẩu ảnh hưởng đến thị trường lương thực toàn cầu

Một số nước đang tích trữ nguồn cung lương thực khi giá cả tăng vọt do gián đoạn chuỗi cung ứng và chiến tranh Nga-Ukraine.

Theo số liệu mới nhất, các biện pháp hạn chế xuất khẩu được nhiều chính phủ áp đặt đang ảnh hưởng đến gần 1/5 thị trường lương thực toàn cầu, khi các nước phản ứng với cuộc khủng hoảng an ninh lương thực – trầm trọng hơn sau khi Nga xâm lược Ukraine.

Các lệnh cấm xuất khẩu, thuế quan cao hơn và những rào cản khác được áp dụng đối với 17% thị trường lương thực quốc tế tính theo calo kể từ ngày 28/6, theo một công cụ theo dõi được duy trì bởi Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế, có trụ sở tại Washington.

Lúa mì là một trong những nông sản tăng giá mạnh nhất và bị kiểm soát nguồn cung nhiều nhất.

Những biện pháp hạn chế xuất khẩu đặc biệt nổi bật đối với các mặt hàng do Nga và Ukraine sản xuất với số lượng lớn. Lúa mì chịu sự hạn chế của 13 quốc gia, số lượng cao nhất đối với một nông sản. Ngô là mặt hàng bị hạn chế nhiều tiếp theo, với 10 quốc gia.

Thế giới từng chứng kiến 2 cuộc khủng hoảng an ninh lương thực khác trong 14 năm qua. Đại dịch gây ra một vụ vào năm 2020. Trước đó, nhu cầu từ các quốc gia mới nổi tăng mạnh trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế ấn tượng gây ra một vụ khác vào năm 2008. Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng hiện tại này đang trở nên kéo dài với tác động sâu rộng hơn. Giá thực phẩm đã có xu hướng tăng do các vấn đề về chuỗi cung ứng liên quan đến đại dịch. Cuộc chiến ở Ukraine mở ra một con đường nữa để giá cả tăng vọt.

Trên cơ sở calo, lúa mì chiếm khoảng 30% lượng nông sản bị hạn chế, tương đương với dầu cọ. Đặc biệt, dầu cọ không chỉ được sử dụng trong thực phẩm mà nó còn là một thành phần trong các sản phẩm làm đẹp. Giá tăng do mặt hàng này được coi là thay thế cho dầu hướng dương – một sản phẩm chủ lực của Ukraine.

Chính phủ Indonesia đã cấm xuất khẩu dầu cọ vào tháng 4, làm dấy lên làn sóng phản đối trên toàn thế giới. Lệnh cấm được dỡ bỏ vào tháng 5, nhưng Indonesia vẫn tiếp tục ưu tiên cho nhu cầu trong nước. Một yếu tố khác là việc Indonesia chuyển hướng sang nhiên liệu sinh học, và dầu cọ được coi là một nguồn năng lượng đáng kể.

Nguồn cung phân bón hóa học khó khăn đang tạo thêm áp lực cho cuộc khủng hoảng lương thực. Ngoài việc nguồn cung của Nga bị gián đoạn, mùa thu năm ngoái, Trung Quốc đã áp đặt lệnh cấm xuất khẩu đối với urê – một thành phần phân bón – trong một biện pháp nhằm ưu tiên cho thị trường nội địa. Việt Nam đang xem xét tăng thuế xuất khẩu đối với phân bón trước lo ngại về tình trạng thiếu hụt trong nước, xuất phát từ giá cao và gián đoạn chuỗi cung ứng.

Theo Ngân hàng Thế giới, giá axit photphoric và kali clorua – 2 thành phần trong phân bón – đã tăng gấp 2-3 lần kể từ năm 2021.

Trong các cuộc khủng hoảng lương thực trước đây, những mặt hàng chủ lực như gạo, lúa mì và kiều mạch phải chịu sự kiểm soát trên phạm vi rộng. Trong tương lai, có thể xảy ra phản ứng dây chuyền liên quan đến việc các nước hạn chế xuất khẩu gạo, theo David Kleimann, thành viên của tổ chức tư vấn Bruegel có trụ sở tại Brussels.

Giá lúa mì tăng 20% kể từ đầu năm, trong khi giá ngô có thời điểm tăng 30%. Gạo cũng phải đối mặt với áp lực tăng giá và nhiều nông sản khác đang ở mức giá lịch sử.

Ông Kleimann cho biết tình hình lương thực hiện nay có nguy cơ phát triển thành nạn đói và tình trạng bất ổn ảnh hưởng đến toàn bộ các khu vực. Haiti chứng kiến những vụ bạo động bùng phát vào năm 2008 sau khi giá lương thực tăng mạnh, dẫn đến sự thay đổi chính phủ. Giá lương thực cao cũng được coi là một yếu tố góp phần gây ra Mùa xuân Ả Rập năm 2011.