Hơn 2 năm trước, hai nhà nghiên cứu của Google bắt đầu thúc đẩy công ty phát hành một chatbot dựa trên công nghệ mạnh nhất khi đó. Chương trình mà họ phát triển có thể tự tin tranh luận về triết học, nói đùa về các chương trình truyền hình và chơi chữ.
Hai nhà nghiên cứu – Daniel De Freitas và Noam Shazeer – nói với đồng nghiệp rằng các chatbot giống như của họ, được hỗ trợ bởi những tiến bộ của trí tuệ nhân tạo (AI), sẽ cách mạng hóa cách con người tìm kiếm trên Internet và tương tác với máy tính, theo các nguồn tin của tờ Wall Street Journal. Họ thúc đẩy Google cấp cho giới nghiên cứu bên ngoài quyền truy cập vào chatbot, cố gắng tích hợp nó vào trợ lý ảo Google Assistant và sau đó đề nghị Google phát hành bản demo công khai.
Nhưng ban lãnh đạo của Google nhiều lần từ chối, có lần nói rằng chương trình không đáp ứng tiêu chuẩn của công ty về tính an toàn và công bằng của hệ thống AI, các nguồn tin cho biết. Bộ đôi này đã bỏ việc vào năm 2021 để thành lập công ty riêng chuyên nghiên cứu công nghệ tương tự, và nói với đồng nghiệp rằng họ thất vọng vì không thể đưa công cụ AI của mình tại Google ra mắt công chúng.
Một sự kiện về AI của Google tháng 11 năm ngoái.
Giờ đây, Google – công ty từng đi tiên phong trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo hiện đại – phải đối mặt với mối đe dọa AI từ một đối thủ lớn. Tháng trước, Microsoft công bố kế hoạch kết hợp công cụ tìm kiếm Bing của mình với công nghệ đằng sau chatbot ChatGPT, công cụ làm cả thế giới kinh ngạc với khả năng trò chuyện giống con người. Được phát triển bởi một startup 7 năm tuổi do Elon Musk đồng sáng lập tên là OpenAI, ChatGPT được xây dựng trên những tiến bộ ban đầu về AI do chính Google tạo ra.
Nhiều tháng sau khi ChatGPT ra mắt, Google đang thực hiện các bước để phát hành công khai chatbot của riêng mình, một phần dựa trên công trình của ông De Freitas và ông Shazeer. Dưới cái tên Bard, chatbot dựa trên thông tin từ web để trả lời câu hỏi dưới dạng hội thoại. Vào ngày 6/2, Google cho biết họ đang thử nghiệm Bard trong và ngoài công ty với mục đích phát hành rộng rãi trong vài tuần tới. Họ cũng cho biết đang tìm cách tích hợp công nghệ tương tự vào một số kết quả tìm kiếm của mình.
Cách tiếp cận tương đối thận trọng của Google được hình thành sau nhiều năm tranh cãi về AI, từ tranh luận nội bộ về sự thiên lệch và mức độ chính xác cho đến vụ sa thải công khai vào năm ngoái một nhân viên tuyên bố rằng AI của công ty đã đạt được tri giác. Những vụ việc đó khiến lãnh đạo công ty cảnh giác với rủi ro mà các bản demo công khai sản phẩm AI có thể gây ra cho danh tiếng và hoạt động kinh doanh quảng cáo tìm kiếm của Google – vốn là nguồn thu chủ yếu của công ty.
Gaurav Nemade – cựu giám đốc sản phẩm của Google, từng làm việc về chatbot của công ty cho đến năm 2020 – cho biết: “Google đang vật lộn để tìm sự cân bằng giữa mức độ rủi ro mà họ chấp nhận với việc duy trì vị thế dẫn đầu về ý tưởng trên thế giới”.
Một người phát ngôn của Google cho biết công trình của ông De Freitas và ông Shazeer rất thú vị vào thời điểm đó, nhưng có một khoảng cách lớn giữa nguyên mẫu nghiên cứu và sản phẩm đáng tin cậy, an toàn cho mọi người sử dụng hàng ngày. Công ty nói thêm rằng họ phải suy nghĩ thấu đáo hơn so với các startup khi phát hành công nghệ AI.
Cách tiếp cận của Google vẫn có thể đúng. Vào tháng 2, Microsoft thông báo sẽ đặt ra giới hạn mới cho chatbot của mình sau khi người dùng báo cáo những câu trả lời không chính xác và phản hồi điên loạn khi đẩy ứng dụng đến giới hạn.
Sundar Pichai – CEO của Google – nói với nhân viên rằng sản phẩm thành công không nhất thiết phải là sản phẩm đầu tiên trên thị trường.
Trong một email gửi cho nhân viên của Google vào tháng trước, Sundar Pichai – CEO của cả Google và công ty mẹ Alphabet – cho biết một số sản phẩm thành công nhất của công ty không phải là sản phẩm đầu tiên trên thị trường nhưng giành được sự tin tưởng của người dùng theo thời gian. “Đây sẽ là một hành trình dài – cho tất cả mọi người, trên mọi lĩnh vực”, ông Pichai viết. “Điều quan trọng nhất chúng ta có thể làm ngay bây giờ là tập trung vào xây dựng một sản phẩm tuyệt vời và phát triển nó một cách có trách nhiệm”.
Nỗ lực xây dựng chatbot của Google bắt đầu từ năm 2013, khi Larry Page – đồng sáng lập và CEO khi đó – thuê Ray Kurzweil, một nhà khoa học máy tính từng giúp phổ biến ý tưởng rằng một ngày nào đó máy móc sẽ vượt qua trí thông minh của con người, một khái niệm được gọi là “điểm kỳ dị công nghệ”. Sau đó, ông Kurzweil bắt đầu nghiên cứu nhiều chatbot, trong đó có một chatbot tên Danielle dựa trên một cuốn tiểu thuyết mà ông đang viết vào thời điểm đó. Google cũng mua công ty trí tuệ nhân tạo DeepMind của Anh – có sứ mệnh tương tự là tạo ra trí thông minh nhân tạo phổ quát, còn được biết đến là phần mềm có khả năng giống như trí tuệ của con người.
Đồng thời, giới học giả và nhà công nghệ ngày càng lo ngại về AI – chẳng hạn như khả năng cho phép giám sát hàng loạt thông qua phần mềm nhận dạng khuôn mặt – và gây áp lực cho các công ty như Google cam kết không theo đuổi một số cách sử dụng nhất định công nghệ này. Một phần để phản ứng với tầm cỡ ngày càng lớn của Google trong lĩnh vực này, một nhóm doanh nhân và nhà đầu tư công nghệ bao gồm ông Musk thành lập OpenAI vào năm 2015. Ban đầu được cấu trúc như một tổ chức phi lợi nhuận, OpenAI cho biết họ muốn đảm bảo rằng AI không trở thành con mồi cho lợi ích của các doanh nghiệp và thay vào đó được sử dụng vì lợi ích của nhân loại. (Ông Musk rời hội đồng quản trị của OpenAI vào năm 2018).
Năm 2018, Google cam kết không sử dụng công nghệ AI của mình trong vũ khí quân sự, sau phản ứng dữ dội của nhân viên đối với sự tham gia của công ty vào một hợp đồng của Bộ Quốc phòng Mỹ có tên Dự án Maven. Dự án này liên quan đến việc sử dụng AI để tự động xác định và theo dõi các mục tiêu máy bay không người lái tiềm tàng như ô tô. Ông Pichai cũng công bố một bộ 7 nguyên tắc AI nhằm hạn chế sự phổ biến của các công nghệ có thành kiến không công bằng, chẳng hạn như nguyên tắc công cụ AI phải chịu trách nhiệm trước con người và “được xây dựng và thử nghiệm để đảm bảo an toàn”.
Noam Shazeer và Daniel De Freitas ở văn phòng công ty mới của họ.
Vào khoảng thời gian đó, ông De Freitas – một kỹ sư gốc Brazil làm việc trên nền tảng video YouTube của Google – bắt đầu một dự án phụ về AI. Khi còn nhỏ, ông De Freitas đã mơ ước xây dựng hệ thống máy tính có thể tạo ra những cuộc đối thoại thuyết phục, ông Shazeer cho biết trong một cuộc phỏng vấn được tải lên YouTube. Tại Google, ông De Freitas bắt đầu xây dựng một chatbot có thể bắt chước cách trò chuyện của con người giống hơn bất kỳ dự án nào trước đó.
Trong nhiều năm, dự án – ban đầu có tên Meena – vẫn nằm trong vòng bí mật khi ông De Freitas và các nhà nghiên cứu khác của Google điều chỉnh những phản hồi của nó. Trong nội bộ, một số nhân viên lo lắng về rủi ro của chương trình sau khi Microsoft buộc phải chấm dứt phát hành công khai một chatbot có tên Tay vào năm 2016 vì người dùng khiến nó đưa ra phản hồi không đúng đắn, chẳng hạn như ủng hộ Adolf Hitler. Năm 2020, thông tin công khai đầu tiên về Meena được công bố, khi một bài nghiên cứu của Google cho biết chatbot đã được cấp 40 tỷ từ từ những cuộc trò chuyện trên mạng xã hội.
OpenAI phát triển một mô hình tương tự, GPT-2, dựa trên 8 triệu trang web. Họ phát hành một phiên bản cho các nhà nghiên cứu nhưng ban đầu không cung cấp chương trình này cho công chúng vì lo ngại nó có thể được dùng để tạo ra một lượng lớn ngôn ngữ lừa đảo, thiên vị hoặc lạm dụng.
Tại Google – nhóm phát triển Meena cũng muốn phát hành công cụ của họ – ngay cả khi chỉ ở dạng hạn chế như OpenAI đã làm. Nhưng lãnh đạo Google từ chối đề xuất này với lý do chatbot không đáp ứng các nguyên tắc AI của công ty về tính an toàn và công bằng, theo ông Nemade.
Một phát ngôn viên của Google cho biết chatbot đã trải qua nhiều đánh giá và bị cấm phát hành rộng rãi vì nhiều lý do trong nhiều năm.
Một mẫu hội thoại với LaMDA trong hội nghị trực tuyến của Google năm 2021.
Nhóm tiếp tục phát triển chatbot. Ông Shazeer – một kỹ sư phần mềm lâu năm tại đơn vị nghiên cứu AI Google Brain – tham gia dự án được đổi tên thành LaMDA (Mô hình Ngôn ngữ cho Ứng dụng Đối thoại). Họ đưa thêm vào đó nhiều dữ liệu và sức mạnh tính toán hơn. Ông Shazeer từng giúp phát triển Transformer – một loại mô hình AI mới giúp dễ dàng xây dựng các chương trình ngày càng mạnh hơn như những chương trình đằng sau ChatGPT.
Tuy nhiên, công nghệ đằng sau công trình của họ sớm dẫn đến tranh cãi. Timnit Gebru – một nhà nghiên cứu đạo đức AI có tiếng tại Google – cho biết vào cuối năm 2020 rằng bà bị sa thải vì từ chối rút lại bài báo nghiên cứu về những rủi ro hiện hữu trong các chương trình như LaMDA và sau đó phàn nàn về điều đó trong một email gửi cho đồng nghiệp. Google cho biết bà không bị sa thải và cho rằng nghiên cứu của bà không đủ chặt chẽ.
Người đứng đầu bộ phận nghiên cứu của Google – Jeff Dean – cố gắng chứng minh rằng Google vẫn đầu tư vào phát triển AI có trách nhiệm. Tháng 5/2021, công ty hứa tăng gấp đôi quy mô của nhóm đạo đức AI. Một tuần sau lời hứa đó, ông Pichai lên sân khấu tại một hội nghị thường niên lớn của công ty và trình diễn hai cuộc trò chuyện được ghi âm trước với LaMDA mà theo lệnh, nó trả lời các câu hỏi như thể là hành tinh lùn Pluto hay một chiếc máy bay giấy.
Google nhấn mạnh nỗ lực làm cho chatbot chính xác hơn và giảm thiểu tối đa khả năng dùng nó cho mục đích sai trái. “Ưu tiên cao nhất của chúng tôi, khi tạo ra các công nghệ như LaMDA, là cố gắng đảm bảo giảm thiểu những rủi ro như vậy”, hai phó chủ tịch của Google cho biết trong một bài đăng trên blog vào thời điểm đó.
Google sau đó cân nhắc phát hành một phiên bản LaMDA tại hội nghị của mình vào tháng 5/2022, theo Blake Lemoine – một kỹ sư bị công ty sa thải năm ngoái sau khi ông công bố các cuộc trò chuyện với chatbot và tuyên bố rằng nó có tri giác. Ông cho biết công ty quyết định không phát hành chương trình sau khi kết luận của ông Lemoine bắt đầu gây tranh cãi trong nội bộ. Google nói rằng lo ngại của ông Lemoine không có cơ sở và tiết lộ công khai của ông vi phạm chính sách về việc làm và bảo mật dữ liệu.
Từ năm 2020, ông De Freitas và ông Shazeer cũng tìm cách tích hợp LaMDA vào Google Assistant – một ứng dụng mà công ty đã ra mắt 4 năm trước trên điện thoại Pixel và hệ thống loa gia đình. Hơn 500 triệu người đang sử dụng Google Assistant mỗi tháng để thực hiện các tác vụ cơ bản như kiểm tra thời tiết và lên lịch hẹn. Nhóm giám sát Google Assistant bắt đầu thử nghiệm dùng LaMDA để trả lời các câu hỏi của người dùng. Tuy nhiên, ban lãnh đạo Google dừng lại trước khi cung cấp chatbot dưới dạng bản demo công khai.
Một nhân viên của Microsoft giới thiệu công cụ tìm kiếm Bing tích hợp AI.
Việc Google không muốn phát hành công khai LaMDA khiến ông De Freitas và ông Shazeer thất vọng. Sau đó, họ tìm cách rời công ty và làm việc ở một startup sử dụng công nghệ tương tự. Đích thân ông Pichai can thiệp, yêu cầu bộ đôi ở lại và tiếp tục làm việc với LaMDA nhưng không hứa phát hành chatbot ra công chúng. Ông De Freitas và ông Shazeer rời Google vào cuối năm 2021 và thành lập startup mới của họ: Character Technologies Inc. vào tháng 11 năm đó.
Phần mềm của Character – phát hành vào năm ngoái – cho phép người dùng tạo và tương tác với chatbot đóng vai các nhân vật nổi tiếng như Socrates hoặc một nhà tâm lý học thông thường. “Nó gây ra một chút xáo trộn bên trong Google”, ông Shazeer nói trong cuộc phỏng vấn được tải lên YouTube, “nhưng cuối cùng, chúng tôi quyết định rằng có lẽ chúng tôi sẽ gặp nhiều may mắn hơn khi tung ra thứ đó trong vai trò một startup”.
Kể từ khi Microsoft đạt được thỏa thuận mới với OpenAI, Google đã nỗ lực khẳng định lại mình với tư cách một nhà sáng tạo AI. Công ty công bố Bard vào tháng 2 – trước thềm sự kiện của Microsoft giới thiệu việc tích hợp công nghệ OpenAI vào Bing. Hai ngày sau, tại một sự kiện ở Paris, công ty giới thiệu với báo chí và công chúng một cái nhìn khác về Bard, cũng như công cụ tìm kiếm sử dụng AI tương tự như LaMDA để tạo ra phản hồi bằng văn bản cho các truy vấn tìm kiếm. Google cho biết họ thường đánh giá lại các điều kiện để phát hành sản phẩm và vì hiện mọi người đang rất phấn khích, họ muốn phát hành Bard để thử nghiệm ngay cả khi nó không hoàn hảo.
Kể từ đầu năm ngoái, Goolge cũng đã demo nội bộ các sản phẩm tìm kiếm tích hợp phản hồi từ những công cụ AI tạo sinh (generative AI) như LaMDA, Elizabeth Reid – phó chủ tịch phụ trách tìm kiếm của công ty – cho biết trong một cuộc phỏng vấn. Công ty thấy AI tạo sinh hữu ích nhất cho cho những truy vấn không có câu trả lời đúng duy nhất, mà công ty gọi là NORA, mà những đường link kết quả truyền thống có thể không làm hài lòng người dùng. Bà Reid cho biết công ty cũng nhận thấy có thể sử dụng công nghệ này cho các loại truy vấn phức tạp như giải toán.
Cũng như nhiều chương trình tương tự, độ chính xác vẫn là một vấn đề. Những mô hình như vậy có xu hướng tạo ra phản hồi khi chúng không có đủ thông tin, điều mà các nhà nghiên cứu gọi là “ảo giác”. Trong một số trường hợp, các công cụ được xây dựng trên công nghệ LaMDA phản hồi bằng cách đưa ra những nhà hàng hư cấu hoặc trả lời lạc đề.
Satya Nadella – CEO của Microsoft – phát biểu tại một sự kiện của công ty vào tháng trước.
Tháng trước, Microsoft gọi phiên bản Bing mới là một sản phẩm đang hoàn thiện khi một số người dùng báo cáo những cuộc trò chuyện gây bối rối với chatbot. Công ty cũng đưa ra các thay đổi như giới hạn thời lượng trò chuyện, nhằm giảm khả năng chatbot đưa ra câu trả lời gây hấn hoặc đáng sợ. Cả chatbot của Google và Microsoft đều thỉnh thoảng trả lời không chính xác.
“Nó hơi giống như nói chuyện với một đứa trẻ”, bà Reid nói. “Nếu đứa trẻ nghĩ rằng chúng cần đưa ra câu trả lời cho bạn và chúng không có câu trả lời, thì chúng sẽ bịa ra một câu trả lời nghe có vẻ hợp lý”.
Bà Reid cho biết Google đang tiếp tục tinh chỉnh các mô hình của mình, bao gồm luyện cho chúng hiểu khi nào nên thừa nhận là mình không biết thay vì bịa ra câu trả lời. Công ty nói thêm rằng họ đã cải thiện hiệu suất của LaMDA ở các chỉ số như độ an toàn và độ chính xác trong những năm qua.
Việc tích hợp những chương trình như LaMDA, có thể tổng hợp hàng triệu trang web thành một đoạn văn bản, cũng có thể làm trầm trọng thêm xung đột giữa Google với các hãng tin tức lớn và nhà xuất bản trực tuyến khác, bằng cách làm giảm lưu lượng truy cập đến các trang web. Bên trong Google, ban lãnh đạo nói rằng công ty phải triển khai AI tạo sinh theo cách không làm phiền các chủ sở hữu trang web, một phần thông qua việc bao gồm liên kết nguồn. “Chúng tôi rất cẩn thận trong việc giải quyết những mối quan tâm về hệ sinh thái”, Prabhakar Raghavan – phó chủ tịch cấp cao giám sát công cụ tìm kiếm của Google – cho biết. “Và đó là một mối quan tâm mà chúng tôi dự định sẽ tập trung vào”.
