VNReport»Sự kiện & Bình luận»Quốc tế»Với giới đầu tư, “thập kỷ mất mát” của Trung Quốc đã xảy ra

Với giới đầu tư, “thập kỷ mất mát” của Trung Quốc đã xảy ra

08:06 - 24/07/2023

Giá cổ phiếu ở Trung Quốc hiện thấp hơn so với năm 2017 và lợi nhuận doanh nghiệp trên mỗi cổ phiếu hiện chỉ bằng năm 2013.

Rủi ro giảm phát hiện ra, lực lượng lao động bị thu hẹp và già đi, thị trường bất động sản khủng hoảng với núi nợ chồng chất, người tiêu dùng không chịu chi tiêu. Có rất nhiều điểm tương đồng giữa nền kinh tế đang chững lại của Trung Quốc và Nhật Bản hồi đầu “thập kỷ mất mát” của nước này.

Đối với các nhà đầu tư vào Trung Quốc, điều đó đã xảy ra, khi giá cổ phiếu ở nước này hiện thấp hơn so với năm 2007 và lợi nhuận doanh nghiệp trên mỗi cổ phiếu chỉ bằng năm 2013. Cổ phiếu các doanh nghiệp Trung Quốc vào hàng rẻ nhất thế giới.

Theo nhà bình luận James Mackintosh của tờ Wall Street Journal, câu hỏi đặt ra là liệu nhà đầu tư có quá bi quan về kinh tế Trung Quốc hay không. Có phải Trung Quốc đang mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình và “già trước khi giàu”? Hay nước này có thể thoát ra khỏi cuộc khủng hoảng sau khi những vấn đề hậu đại dịch lắng xuống?

Thị trường bất động sản Trung Quốc khủng hoảng với núi nợ chồng chất.

Thị trường bất động sản Trung Quốc khủng hoảng với núi nợ chồng chất.

Lý thuyết cơ bản chỉ ra rằng tăng trưởng chỉ có thể đến từ 3 nguồn: nhiều người lao động hơn, nguồn vốn lớn hơn hoặc sử dụng tốt hơn lao động và vốn để tăng năng suất. Trung Quốc sẽ không có nhiều lao động hơn vì dân số bắt đầu giảm từ năm ngoái. Việc đổ thêm vốn vào nền kinh tế gây ra những vấn đề hiện nay khi các chính quyền và doanh nghiệp vay quá nhiều tiền. Nghĩa là chỉ còn lại năng suất.

Những công nghệ cao của Trung Quốc từ đường sắt cao tốc đến thanh toán di động có thể vẽ ra một bức tranh rằng năng suất đang tăng nhanh. Nhưng theo dữ liệu thống kê, năng suất đã giảm trong hơn một thập kỷ sau giai đoạn tăng phi thường bắt đầu từ thời điểm Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới năm 2001. Lợi nhuận doanh nghiệp yếu và giá cổ phiếu thấp là hệ quả tự nhiên của năng suất kém, và chính phủ Trung Quốc đang cản đường cải thiện.

Sự chững lại đó của năng suất được phản ánh rõ ràng trong tình hình hiện tại. Tháng trước, lạm phát ở Trung Quốc về 0, và lạm phát theo tháng giảm trong 5 tháng liền – giai đoạn dài nhất kể từ năm 2003. Lạm phát cơ bản – không bao gồm giá thực phẩm và năng lượng – hiện chỉ cao hơn thời kỳ đại dịch và khủng hoảng tài chính toàn cầu, kể từ khi có dữ liệu năm 2008. Tăng trưởng kinh tế theo quý trong quý II chỉ đạt 0,8% – thấp hơn tất cả các quý từ khủng hoảng tài chính đến trước đại dịch. Mọi hy vọng rằng việc tái mở cửa sau đại dịch sẽ giúp nền kinh tế trở lại quỹ đạo tăng trưởng vũ bão đã tan thành mây khói.

Mức tăng/giảm của các chỉ số cổ phiếu Trung Quốc so với năm 2005. Nguồn: Refinitiv, Wall Street Journal.

Mức tăng/giảm của các chỉ số cổ phiếu Trung Quốc so với năm 2005. Nguồn: Refinitiv, Wall Street Journal.

Tuy nhiên, một số nhà phân tích cho rằng hiện vẫn là những ngày đầu của thời kỳ tái mở cửa, và tình hình sẽ cải thiện thêm. Theo Andy Rothman – chiến lược gia đầu tư tại Matthews Asia – “chấn thương” từ Covid vẫn còn mới mẻ trong ký ức của nhiều người Trung Quốc. Ông chỉ ra rằng chi tiêu tăng tại các quán bar và nhà hàng là dấu hiệu cho thấy sự phục hồi do tiêu dùng dẫn đầu đang diễn ra.

Là công xưởng của thế giới, Trung Quốc cũng phải hứng chịu sự suy yếu toàn cầu sau đại dịch về nhu cầu đối với hàng hóa sản xuất, giúp giải thích nguyên nhân xuất khẩu giảm 12% trong tháng trước.

Nguy cơ đối với Trung Quốc là những rắc rối sau đại dịch làm lộ ra sự mất cân bằng lâu dài trong nền kinh tế. Nói một cách đơn giản, Trung Quốc đã vay mượn và đầu tư quá nhiều vào các tài sản không hiệu quả như nhà ở, đồng thời kìm hãm tiêu dùng.

Con số tăng trưởng từng được thời phồng nhờ bong bóng đầu cơ bất động sản. Giờ đây, khi bóng bóng đó vỡ, 25% đến 30% nền kinh tế thuộc về lĩnh vực xây dựng và các lĩnh vực liên quan trở thành một lực cản lớn.

Đây là điểm có thể biến Trung Quốc thành một Nhật Bản mới. Nếu chính phủ tiếp tục cho vay thêm những nhà phát triển bất động sản đang khó khăn như Evergrande và giả vờ rằng họ vẫn ổn, thì họ sẽ biến thành những “doanh nghiệp xác sống”, lãnh phí tài nguyên kinh tế.

Nếu họ bị buộc phải tái cấu trúc và đóng cửa, họ sẽ không trả được nợ, gây thiệt hại cho các chủ nợ và tạm thời làm giảm tốc độ tăng trưởng, nhưng giải phóng người lao động và vốn để tái phân bổ vào các lĩnh vực hiệu quả hơn. Đau đớn ngắn hạn đổi lấy lợi ích lâu dài.

Nhật Bản đã chọn phương án thứ nhất, kéo dài thiệt hại từ vỡ bong bóng ra nhiều thập kỷ tăng trưởng kém, thay vì cú sốc mạnh và ngắn có thể dẫn đến một mô hình kinh tế mới.

Thay đổi trong năng suất của Trung Quốc so với năm 1980. Nguồn: Penn World Table, Wall Street Journal.

Thay đổi trong năng suất của Trung Quốc so với năm 1980. Nguồn: Penn World Table, Wall Street Journal.

George Magnus – từng là nhà kinh tế trưởng tại UBS và đang làm việc tại một trung tâm nghiên cứu về Trung Quốc tại Đại học Oxford – chỉ ra rằng Trung Quốc có một số lợi thế. Các ngân hàng lớn ở đây thuộc sở hữu nhà nước, nên chúng sẽ không gặp khó khăn như các ngân hàng ở Nhật Bản. Dân số của nước này trẻ hơn nhiều so với Nhật Bản, mặc dù lực lượng lao động đang thu hẹp. Trung Quốc vẫn có nhiều tiềm năng phát triển chỉ để bắt kịp những nước giàu có, vì nước này vẫn nghèo hơn nhiều so với Nhật Bản khi bong bóng ở đó vỡ vào năm 1990.

Họ cũng có thể học hỏi bài học của Nhật Bản. Năm 2016, tờ Nhân dân Nhật báo của Đảng Cộng sản xuất bản một bài xã luận ẩn danh cảnh báo về nguy cơ. Nhưng nước này chưa có hành động đáng kể nào. Stephen Roach – cựu chủ tịch của Morgan Stanley Châu Á – cho biết Trung Quốc nói rất nhiều về xoay trục sang tăng trưởng do tiêu dùng dẫn dắt, nhưng làm rất ít. “Việc tăng trưởng dựa vào nợ mà [tác giả giấu tên] rất lo ngại năm 2016 thực ra đã tăng lên đáng kể trong 7 năm sau đó”.

Mức tăng/giảm lợi nhuận doanh nghiệp trên cổ phiếu Trung Quốc kể từ năm 2005. Nguồn: Refinitiv, Wall Street Journal.

Mức tăng/giảm lợi nhuận doanh nghiệp trên cổ phiếu Trung Quốc kể từ năm 2005. Nguồn: Refinitiv, Wall Street Journal.

Trung Quốc cần ngừng cố gắng giải quyết vấn đề bằng nợ để khuyến khích tiêu dùng trong nước và tăng năng suất. Nhưng về mặt chính trị, rất khó để nói với người dân những căn hộ mà họ đã trả tiền mua sẽ không bao giờ hoàn thành, để những nhà phát triển bất động sản có quan hệ tốt với chính quyền phá sản, hay dừng hỗ trợ các doanh nghiệp xuất khẩu.

Vài năm qua, Chủ tịch Tập Cận Bình dẫn đầu cuộc đàn áp với những lĩnh vực bao gồm công nghệ cao và giáo dục tư nhân, và cuộc chiến kinh tế với Mỹ dẫn đến Trung Quốc bị hạn chế nhập khẩu một số loại chip tiên tiến.

Một số nhà đầu tư lạc quan hy vọng việc nới lỏng các hạn chế gần đây đối với Alibaba báo hiệu chính phủ có thể nới lỏng ở quy mô rộng hơn với nền kinh tế tư nhân để tăng năng suất và chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế. Nhưng kinh nghiệm cho thấy họ không nên quá lạc quan.