Chuyên gia cho rằng cần đảm bảo an ninh lương thực trước khi thúc đẩy xuất khẩu

Giá gạo tăng mạnh sau khi Ấn Độ cấm xuất khẩu một số loại gạo. Nhưng Việt Nam cần ưu tiên an ninh lương thực trước khi tăng cường xuất khẩu, theo các chuyên gia.

Nhu cầu toàn cầu đối với gạo Việt Nam đang tăng mạnh sau khi Ấn Độ cấm xuất khẩu một số loại gạo. Nhưng trước tiên, Việt Nam phải đảm bảo an ninh lương thực của chính mình, theo các chuyên gia.

Việc Ấn Độ – nước xuất khẩu gạo nhiều nhất thế giới – cấm xuất khẩu gạo trắng phi basmati đẩy giá gạo 5% tấm của Việt Nam vào ngày 31/7 tăng 48% so với cùng kỳ năm ngoái lên 575 USD/tấn. Giá được dự báo sẽ tăng lên 600 USD/tấn trong tháng 8.

Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho biết các nhà nhập khẩu đang hỏi mua ráo riết từ các doanh nghiệp Việt Nam và sẵn sàng trả thêm 20-40 USD/tấn so với giá trước lệnh cấm. Trung Quốc, Philippines, Indonesia, Thổ Nhĩ Kỳ và Chile được cho là đang cạnh tranh để mua gạo Việt Nam nhiều hơn từ 40% đến vài chục lần so với trước đây.

Xuất khẩu của Việt Nam có thể đạt 7,5 triệu tấn, tăng 6% so với năm ngoái. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đang xin Chính phủ tăng xuất khẩu. Theo Bộ, hiện tượng El Nino, xâm nhập mặn và hạn hán đã ảnh hưởng đến sản lượng toàn cầu, nhưng không ảnh hưởng đến Việt Nam, nơi sản lượng năm nay dự kiến đạt 43 triệu tấn.

Giá gạo xuất khẩu của Việt Nam đang tăng cao.

Nhưng giám đốc một công ty xuất khẩu gạo ở tỉnh Hậu Giang cho biết El Nino và lũ lụt năm nay đã ảnh hưởng đến một số vùng trồng lúa ở đồng bằng sông Cửu Long. Mưa lớn do bão Talim vừa qua đã tàn phá 3.000 ha lúa hè thu đang chín. Ông cho rằng sản lượng sẽ giảm và giá cả có thể tăng đột biến.

Theo nhiều doanh nghiệp xuất khẩu, số lượng đơn hàng mới tăng 20-30% so với tháng trước nhưng họ không dám ký thêm hợp đồng mới vì lo không đáp ứng được các đơn hàng đã ký sau khi giá tăng vọt.

Ông Đinh Ngọc Tâm, Phó Tổng giám đốc Công ty Cỏ May, giải thích rằng hầu hết các nhà xuất khẩu đã ký hợp đồng khi giá gạo thấp, và giá tăng cao hiện nay nghĩa là họ phải thu mua với giá cao hơn, có nguy cơ khiến họ thua lỗ khi xuất khẩu. Chỉ những doanh nghiệp ký hợp đồng mới và có gạo trong kho mới được hưởng lợi từ lệnh cấm xuất khẩu gạo của Ấn Độ. Hầu hết các doanh nghiệp đều không có nguồn lực để dự trữ gạo.

Ông Đỗ Hà Nam, Phó chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam, nhìn nhận rằng gạo Việt Nam có cơ hội tăng giá nhưng cũng cảnh báo những rủi ro tiềm ẩn. Ông cho biết nhiều doanh nghiệp đã ký hợp đồng dài hạn trước đợt tăng giá gần đây và hiện họ đang tập trung hoàn thành các hợp đồng đó. Tuy nhiên, khi giá tiếp tục tăng, Việt Nam có thể không đủ gạo để đáp ứng tất cả nhu cầu của người mua.

Ông cho biết việc đáp ứng các tiêu chí khắt khe do người mua đặt ra như tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm, chất lượng cao và không có dư lượng thuốc trừ sâu cũng rất quan trọng đối với hàng xuất khẩu. “Hiệp hội giữ nguyên quan điểm Việt Nam chỉ nên xuất khẩu 6,5 triệu tấn gạo trong năm nay”. Trong lịch sử, xuất khẩu của Việt Nam thường vào khoảng 6,1-6,3 triệu tấn hàng năm.

Mặc dù xuất khẩu năm ngoái đạt kỷ lục 7 triệu tấn nhưng đất nước vẫn phải nhập khẩu một số loại gạo từ Ấn Độ và Campuchia. Với việc không thể nhập khẩu từ Ấn Độ nữa, khối lượng mà nước ta mua từ Campuchia có thể không đủ. Ngoài ra, một số vùng trồng lúa ở Việt Nam có thể bị giảm sản lượng do thiên tai.

Những điều trên, kết hợp với giá cao hơn đối với một số chủng loại ở thị trường trong nước, đang khuyến khích nhiều doanh nghiệp tập trung vào bán hàng trong nước để có lợi nhuận tốt hơn. Giá gạo thơm thị trường trong nước là 14.000-16.000 đồng/kg, tương đương 650 USD/tấn, trong khi giá xuất khẩu chỉ 630 USD/tấn.

Cục trưởng Cục Trồng trọt Nguyễn Như Cường cho biết, 7 tháng đầu năm nay, lúa ở Việt Nam được mùa, nhưng cảnh báo mưa bão có thể xảy ra vào tháng 8, 9 và ảnh hưởng đến sản lượng. Kế hoạch của Chính phủ cho năm nay là trồng lúa trên 7,1 triệu ha với sản lượng dự kiến trên 21 triệu tấn. “Chúng tôi luôn dành tới 70% tổng sản lượng cho tiêu thụ nội địa”, ông Cường nói.

An ninh lương thực là vấn đề quan trọng hàng đầu ở Việt Nam nên các cơ quan chức năng luôn có phương án dự phòng khi có biến động về sản lượng và giá cả. Tổng cục Dự trữ Nhà nước cho biết hàng năm luôn có kế hoạch mua đủ lượng gạo dự trữ. Đầu tháng 6, họ mua 220.000 tấn gạo.

Để ổn định giá gạo thị trường trong nước, tránh tăng đột biến, Bộ Công Thương cho biết đang theo dõi sát tình hình thị trường, hỗ trợ doanh nghiệp đảm bảo cân đối cung cầu. “Trong trường hợp thiếu nguồn cung, sẽ có biện pháp kiểm soát xuất khẩu gạo”, một quan chức cấp cao của Bộ cho biết.

Trước mắt, để khai thác cơ hội xuất khẩu, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết sẽ tăng diện tích lúa thu đông ở đồng bằng sông Cửu Long thêm 50.000 ha lên 700.000 ha. Bên cạnh đó, các công trình thủy lợi trên cả nước sẽ được hoàn thiện để giảm thiểu tác động của El Nino, nhất là đối với cây lúa.

Bộ cho biết về lâu dài, sẽ tái cơ cấu ngành lúa gạo để nâng cao chất lượng. Bộ đang thí điểm quy hoạch vùng nông, lâm nghiệp để nâng cao chất lượng, phát triển bền vững 1 triệu ha lúa chất lượng cao gắn với tăng trưởng xanh ở đồng bằng sông Cửu Long.

Chương trình sẽ sớm được trình Chính phủ phê duyệt. Bộ đang soạn thảo nghị định Chính phủ về quản lý thương hiệu nông sản, trong đó có gạo.

Hiệp hội Lương thực Việt Nam kỳ vọng giá gạo sẽ tiếp tục tăng cho đến khi ổn định trở lại vào đầu năm 2024.